ด้านเศรษฐกิจ สังคม >> ด้านเศรษฐกิจ สังคม >> ปี 2562
ผลการศึกษาด้านเศรษฐกิจและสังคม
จากการทบทวนข้อมูลการศึกษาด้านเศรษฐกิจและสังคม ระหว่างปี พ.ศ. 2557 – 2561 พบว่า มีการอ้างอิงเครื่องมือ SIMVA โดยในปี พ.ศ. 2557 – 2558 ใช้การประชุมกลุ่มย่อยเป็นเครื่องมือในการเก็บข้อมูล ในขณะที่ปี พ.ศ. 2559 – 2561 ใช้แบบสอบถามเป็นเครื่องมือในการเก็บข้อมูล ซึ่งในปี พ.ศ. 2559 เก็บข้อมูลในพื้นที่ 4 จังหวัด ได้แก่ เชียงราย (250 ชุด) เลย (251 ชุด) หนองคาย (250 ชุด) และบึงกาฬ (249 ชุด) รวม 1,000 ชุด ในปี พ.ศ. 2560 เก็บข้อมูลในพื้นที่ 8 จังหวัด จังหวัดละ 125 ชุด รวม 1,000 ชุด และในปี พ.ศ. 2561 เก็บข้อมูล 8 จังหวัด ได้แก่ เชียงราย (196 ครัวเรือน) เลย (98 ครัวเรือน) หนองคาย (70 ครัวเรือน) บึงกาฬ (56 ครัวเรือน) นครพนม (126 ครัวเรือน) มุกดาหาร (14 ครัวเรือน) อำนาจเจริญ (14 ครัวเรือน) และอุบลราชธานี (42 ครัวเรือน) รวม 616 ครัวเรือน ข้อจำกัดของการศึกษาวิจัยที่ผ่านมา คือรูปแบบการเก็บข้อมูลที่เชื่อถือได้ จำนวนกลุ่มตัวอย่างที่สามารถนำมาเปรียบเทียบได้ การมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่ายในพื้นที่ และการประมวลผลการศึกษาที่รวดเร็วสอดคล้องกับแผนการดำเนินงานวิจัย
ดังนั้นในปี 2562 ได้เลือกใช้แนวทางการศึกษาที่อ้างอิงเครื่องมือ SIMVA เช่นเดียวกับการศึกษาในปี พ.ศ. 2557 – 2561 ที่ได้ดำเนินการมา เพื่อให้ผลการศึกษาในปี พ.ศ. 2562 มีความต่อเนื่องจากการศึกษาใน 5 ปีที่ผ่านมา โดยมีการวางแผนเก็บข้อมูลครอบคลุมทั้ง 8 จังหวัด เพื่อให้เป็นตัวแทนครอบคลุมพื้นที่ทุกจังหวัดที่ได้รับผลกระทบและสอดคล้องกับการวิเคราะห์ที่มีการแยกวิเคราะห์แต่ละจังหวัด สำหรับจำนวนกลุ่มตัวอย่างของแต่ละจังหวัดกำหนดให้เก็บแบบสอบถามครัวเรือนจำนวน จังหวัดละ 100 ชุด รวม 800 ชุด เพื่อให้ผลการศึกษาสะท้อนสถานการณ์ทางเศรษฐกิจและสังคมของแต่ละจังหวัดและสามารถนำข้อมูลของแต่ละจังหวัดมาเปรียบเทียบได้ และมหาวิทยาลัยมหาสารคามได้เลือกเทคโนโลยี Google Form เข้ามาใช้ในการเก็บข้อมูล เพื่อให้ได้ผลการศึกษาที่สามารถนำเสนอต่อภาคีเครือข่ายและภาคประชาชน ได้รวดเร็ว ซึ่งจะเป็นการสร้างการเรียนรู้ร่วมกันของภาคีเครือข่าย
1. ประชากรและพื้นที่ริมแม่น้ำโขง
พื้นที่พรมแดนริมแม่น้ำโขงของประเทศไทย แบ่งตามเขตการปกครองระดับอำเภอครอบคลุม 28 อำเภอ มีพื้นที่รวม 9,552,217 ไร่ ทั้งนี้ ในปี พ.ศ. 2561 มีประชากรแจงนับได้รวม 1,325,961 คน มีจำนวนครัวเรือนทั้งหมด 414,973 ครัวเรือน มีประชากรโดยเฉลี่ย 3.2 คนต่อครัวเรือน ทั้งนี้เมื่อพิจารณาจำนวนประชากรรายอำเภอ พบว่าเขตการปกครองอำเภอเมืองนครพนมเป็นอำเภอที่มีประชากรมากที่สุด โดยมีประชากร 118,342 คน รองลงมาได้แก่ อำเภอโพนพิสัย มีจำนวน 96,149 คน อำเภอศรีเมืองใหม่ มีประชากร 93,732 คน ส่วนอำเภอบุ่งคล้ามีประชากรอาศัยอยู่น้อยที่สุด มีประชากร 14,000 คน ทั้งนี้เมื่อพิจารณาถึงอัตราการเปลี่ยนแปลงเฉลี่ยต่อปีของประชากรระหว่างปี พ.ศ. 2554 – 2561 พบว่า อัตราการเปลี่ยนแปลงของประชากรของแต่ละพื้นที่มีการเติบโตไม่สูงมากนักอยู่ในช่วงร้อยละ -0.08 ถึง +0.04 รายละเอียดแต่ละพื้นที่พิจารณาได้จากตารางที่ 1 และรูปที่ 1
ตารางที่ 1 จำนวนประชากรและความหนาแน่นของประชากรต่อพื้นที่รายอำเภอพื้นที่ริมแม่น้ำโขง ปี พ.ศ. 2561
| พื้นที่ | ประชากร | ครัวเรือน | ประชากรต่อครัวเรือน | พื้นที่ (ไร่) | ความหนาแน่นประชากร (คนต่อไร่) |
| จังหวัดเชียงราย | 1,292,130 | 538,852 | 2.40 | ||
| อ. เชียงแสน | 48,516 | 20,757 | 2.34 | 284,339 | 0.17 |
| อ. เชียงของ | 25,495 | 10,133 | 2.52 | 476,442 | 0.05 |
| อ. เวียงแก่น | 35,549 | 12,379 | 2.87 | 287,960 | 0.12 |
| รวม | 109,560 | 43,269 | 2.53 | 1,048,741 | 0.10 |
| จังหวัดเลย | 642,773 | 219,935 | 2.92 | ||
| อ. เชียงคาน | 38,169 | 13,355 | 2.86 | 528,372 | 0.07 |
| อ. ปากชม | 33,514 | 10,799 | 3.10 | 605,752 | 0.06 |
| รวม | 71,683 | 24,154 | 2.97 | 1,134,124 | 0.06 |
| จังหวัดหนองคาย | 522,103 | 172,982 | 3.02 | ||
| อ. ท่าบ่อ | 61,409 | 17,784 | 3.45 | 223,917 | 0.27 |
| อ. โพนพิสัย | 96,149 | 30,309 | 3.17 | 514,382 | 0.19 |
| อ. เมืองหนองคาย | 74,984 | 23,135 | 3.24 | 305,573 | 0.25 |
| อ. รัตนวาปี | 38,739 | 12,509 | 3.10 | 184,422 | 0.21 |
| อ. ศรีเชียงใหม่ | 23,907 | 7,130 | 3.35 | 95,655 | 0.25 |
| อ. สังคม | 21,990 | 6,899 | 3.19 | 287,354 | 0.08 |
| รวม | 317,178 | 97,766 | 3.24 | 1,611,303 | 0.20 |
| จังหวัดบึงกาฬ | 423,940 | 133,062 | 3.19 | ||
| อ. บึงโขงหลง | 27,791 | 8,521 | 3.26 | 215,035 | 0.13 |
| อ. บุ่งคล้า | 14,000 | 4,059 | 3.45 | 169,731 | 0.08 |
| อ.ปากคาด | 28,519 | 9,204 | 3.10 | 176,187 | 0.16 |
| อ. เมืองบึงกาฬ | 66,549 | 21,912 | 3.04 | 560,942 | 0.12 |
| รวม | 136,859 | 43,696 | 3.13 | 1,121,895 | 0.12 |
| จังหวัดนครพนม | 718,786 | 223,957 | 3.21 | ||
| อ. ท่าอุเทน | 54,658 | 15,271 | 3.58 | 350,077 | 0.16 |
| อ. ธาตุพนม | 72,753 | 21,343 | 3.41 | 213,503 | 0.34 |
| อ. บ้านแพง | 26,564 | 7,734 | 3.43 | 189,779 | 0.14 |
| อ. เมืองนครพนม | 118,342 | 34,630 | 3.42 | 488,651 | 0.24 |
| รวม | 272,317 | 78,978 | 3.45 | 1,242,010 | 0.22 |
| จังหวัดมุกดาหาร | 352,282 | 114,014 | 3.09 | ||
| อ. ดอนตาล | 38,734 | 11,144 | 3.48 | 311,132 | 0.12 |
| อ. เมืองมุกดาหาร | 79,057 | 25,764 | 3.07 | 754,026 | 0.10 |
| อ. หว้านใหญ่ | 19,673 | 5,893 | 3.34 | 67,695 | 0.29 |
| รวม | 137,464 | 42,801 | 3.21 | 1,132,853 | 0.12 |
| จังหวัดอำนาจเจริญ | 378,621 | 115,810 | 3.27 | ||
| อ. ชานุมาน | 38,430 | 11,269 | 3.41 | 366,762 | 0.10 |
| รวม | 38,430 | 11,269 | 3.41 | 366,762 | 0.10 |
ที่มา : สำนักทะเบียนราษฎร์ กรมการปกครอง (2561) และกรมพัฒนาที่ดิน (2561)
รูปที่ 1 จำนวนประชากรรายอำเภอ พื้นที่ริมแม่น้ำโขงของประเทศไทย
ที่มา : สำนักทะเบียนราษฎร์ กรมการปกครอง (2561) และกรมพัฒนาที่ดิน (2561)
2. ประชากรวัยแรงงาน
เมื่อพิจารณาถึงลักษณะของประชากรของพื้นที่ศึกษาพบว่า ในปี พ.ศ. 2561 มีประชากร วัยทำงานทั้งหมด 873,064 คน คิดเป็นร้อยละ 65.84 ของประชากรทั้งหมด โดยพบสัดส่วนประชากรวัยแรงงานมากที่สุดในอำเภอเมืองหนองคาย ร้อยละ 69.66 รองลงมาได้แก่ อำเภอดอนตาล ร้อยละ 69.25 อำเภอท่าบ่อ ร้อยละ 69.19 อำเภอเมืองมุกดาหาร ร้อยละ 69.10 ตามลำดับ และอำเภอศรีเมืองใหม่มีสัดส่วนประชากรวัยแรงงานน้อยที่สุด คิดเป็นร้อยละ 48.21 รายละเอียดตามตารางที่ 2 และรูปที่ 2
ตารางที่ 2 จำนวนและสัดส่วนประชากรวัยแรงงานของพื้นที่อำเภอริมแม่น้ำโขง
| พื้นที่ | ประชากร (คน) | ประชากรวัยแรงงาน (คน) |
สัดส่วน (ร้อยละ) |
| จังหวัดเชียงราย | 1,292,130 | ||
| อ. เชียงแสน | 48,516 | 29,227 | 60.24 |
| อ. เชียงของ | 25,495 | 16,481 | 64.64 |
| อ. เวียงแก่น | 35,549 | 20,878 | 58.73 |
| รวม | 109,560 | 66,586 | 60.78 |
| จังหวัดเลย | 642,773 | ||
| อ. เชียงคาน | 38,169 | 25,175 | 65.96 |
| อ. ปากชม | 33,514 | 22,225 | 66.32 |
| รวม | 71,683 | 47,400 | 66.12 |
| จังหวัดหนองคาย | 522,103 | ||
| อ. ท่าบ่อ | 61,409 | 42,491 | 69.19 |
| อ. โพนพิสัย | 96,149 | 65,940 | 68.58 |
| อ. เมืองหนองคาย | 74,984 | 52,235 | 69.66 |
| อ. รัตนวาปี | 38,739 | 25,904 | 66.87 |
| อ. ศรีเชียงใหม่ | 23,907 | 15,901 | 66.51 |
| อ. สังคม | 21,990 | 15,033 | 68.36 |
| รวม | 317,178 | 217,504 | 68.57 |
| จังหวัดบึงกาฬ | 423,940 | ||
| อ. บึงโขงหลง | 27,791 | 18,818 | 67.71 |
| อ. บุ่งคล้า | 14,000 | 9,292 | 66.37 |
| อ.ปากคาด | 28,519 | 19,073 | 66.88 |
| อ. เมืองบึงกาฬ | 66,549 | 45,156 | 67.85 |
| รวม | 136,859 | 92,339 | 67.47 |
| จังหวัดนครพนม | 718,786 | ||
| อ. ท่าอุเทน | 54,658 | 36,696 | 67.14 |
| อ. ธาตุพนม | 72,753 | 50,110 | 68.88 |
| อ. บ้านแพง | 26,564 | 17,574 | 66.16 |
| อ. เมืองนครพนม | 118,342 | 81,043 | 68.48 |
| รวม | 272,317 | 185,423 | 68.09 |
| จังหวัดมุกดาหาร | 352,282 | ||
| อ. ดอนตาล | 38,734 | 26,822 | 69.25 |
| อ. เมืองมุกดาหาร | 79,057 | 54,628 | 69.10 |
| อ. หว้านใหญ่ | 19,673 | 13,560 | 68.93 |
| รวม | 137,464 | 95,010 | 69.12 |
| จังหวัดอำนาจเจริญ | 378,621 | ||
| อ. ชานุมาน | 38,430 | 25,889 | 67.37 |
| รวม | 38,430 | 25,889 | 67.37 |
| จังหวัดอุบลราชธานี | 1,874,548 | ||
| อ. เขมราฐ | 31,473 | 20,740 | 65.90 |
| อ. โขงเจียม | 35,239 | 22,822 | 64.76 |
| อ. นาตาล | 38,129 | 24,964 | 65.47 |
| อ. โพธิ์ไทร | 43,897 | 29,199 | 66.52 |
| อ. ศรีเมืองใหม่ | 93,732 | 45,188 | 48.21 |
| รวม | 242,470 | 142,913 | 58.94 |
| รวมทั้งหมด | 1,325,961 | 873,064 | 65.84 |
ที่มา : สำนักทะเบียนราษฎร์ กรมการปกครอง (2561)
หมายเหตุ : ประชากรวัยแรงงาน หมายถึง ประชากรที่มีอายุระหว่าง 15 – 60 ปี
รูปที่ 2 สัดส่วนประชากรวัยแรงงานของพื้นที่อำเภอริมแม่น้ำโขง
ที่มา : วิเคราะห์ข้อมูลจาก สำนักทะเบียนราษฎร์ กรมการปกครอง (2561)
หมายเหตุ : ประชากรวัยแรงงาน หมายถึง ประชากรที่มีอายุระหว่าง 15 – 60 ปี ประชากรวัยพึ่งพา หมายถึง ประชากรวัยแรกเกิด – 14 ปี และตั้งแต่ 61 ปีขึ้นไป
ด้านการจ้างงานทั้งหมดของพื้นที่ ในปี พ.ศ. 2561 พิจารณาเป็นรายครัวเรือน พบว่า ครัวเรือนทั้งหมดในพื้นที่ศึกษามีทั้งหมด 414,973 ครัวเรือน (ประชากรต่อครัวเรือนเฉลี่ยเท่ากับ 3.2 คน) ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม มีจำนวน 228,525 ครัวเรือน คิดเป็นร้อยละ 56.07 ของจำนวนครัวเรือนทั้งหมด โดยพื้นที่ที่มีครัวเรือนเกษตรกรมากที่สุดอยู่ที่อำเภอเมืองนครพนม จำนวน 17,057 ครัวเรือน (ร้อยละ 49.25) รองลงมาได้แก่ อำเภอเมืองมุกดาหาร จำนวน 16,892 ครัวเรือน (ร้อยละ 65.65) อำเภอศรีเมืองใหม่ จำนวน 13,655 ครัวเรือน (ร้อยละ 41.59) และ อำเภอเมืองบึงกาฬ มีจำนวน 13,247 ครัวเรือน (ร้อยละ 60.46) ตามลำดับ รายละเอียดสามารถพิจารณาได้จากตารางที่ 2-38
3. เศรษฐกิจการเกษตรริมแม่น้ำโขง
จากพื้นที่ทั้ง 28 อำเภอ ที่ตั้งอยู่ริมแม่น้ำโขง มีพื้นที่รวม 9,552,217 ไร่ มีพื้นที่เพาะปลูกพืชเศรษฐกิจ จำนวน 4,410,689 ไร่ คิดเป็นร้อยละ 46.17 ของพื้นที่ทั้งหมด ทั้งนี้อำเภอรัตนวาปี จังหวัดหนองคายเป็นพื้นที่ที่มีสัดส่วนการใช้ประโยชน์ที่ดินในการเพาะปลูกพืชเศรษฐกิจสูงที่สุด คิดเป็นร้อยละ 85.53 รองลงมา ได้แก่ อำเภอปากคาด จังหวัดบึงหาฬ ร้อยละ 83.24 อำเภอเมืองบึงกาฬ ร้อยละ 77.95 ตามลำดับ ทั้งนี้ อำเภอเวียงแก่น จังหวัดเชียงราย มีพื้นที่เพาะปลูกพืชเศรษฐกิจในสัดส่วนต่ำที่สุด คิดเป็นร้อยละ 8.76 การเพาะปลูกพืชเศรษฐกิจมีความสัมพันธ์กับความอุดมสมบูรณ์ของผืนดินและแหล่งน้ำ แสดงถึงความสำคัญของการเพาะปลูกอันมีผลต่อความสามารถทางเศรษฐกิจของการกสิกรรมของพื้นที่ สามารถดูรายละเอียดของแต่ละพื้นที่ได้ดังตารางที่ 2-38
ในภาพรวมพื้นที่อำเภอริมแม่น้ำโขง พืชเศรษฐกิจสำคัญที่มีการเพาะปลูกมากที่สุดได้แก่ ที่นาสำหรับปลูกข้าวมีพื้นที่ 1,404,708 ไร่ คิดเป็นร้อยละ 44.59 รองลงมา ได้แก่ ยางพารา 895,009 ไร่ คิดเป็นร้อยละ 28.41 อ้อย 227,262 ไร่ คิดเป็นร้อยละ 7.21 ตามลำดับ ทั้งนี้ แต่ละพื้นที่มีกิจกรรมการเพาะปลูกพืชเศรษฐกิจริมแม่น้ำโขงที่แตกต่างกัน สามารถพิจารณาข้อมูลทั้งหมดได้จากรูปที่ 3
รูปที่ 3 สัดส่วนการใช้ที่ดินเพาะปลูกพืชเศรษฐกิจการเกษตรพื้นที่อำเภอริมแม่น้ำโขง
ที่มา : สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร (2561)
