การบริการของระบบนิเวศ ปี 2565 – สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ

ด้านเศรษฐกิจ สังคม >> ด้านการบริการระบบนิเวศ >> ปี 2565

1. แนวทางและวิธีการศึกษา

การศึกษาข้อมูลปฐมภูมิ เป็นการสำรวจเชิงปริมาณ (Quantitative survey) โดยใช้แบบสอบถาม ที่ปรับปรุงเครื่องมือ SIMVA ให้เข้ากับวัตถุประสงค์การวิจัยและบริบทของพื้นที่ ประกอบด้วย

การสำรวจครัวเรือน มีวัตถุประสงค์เพื่อเก็บข้อมูลในระดับครัวเรือนในหมู่บ้าน โดยผู้ให้ข้อมูลแบบสอบถามครัวเรือน คือ หัวหน้าครัวเรือน ในกรณีที่ไม่พบหัวหน้าครัวเรือนให้ใช้แบบสอบถามกับสมาชิกอื่นในครัวเรือน ซึ่งเป็นผู้ที่สามารถให้ข้อมูลของครัวเรือนได้

ข้อมูลที่ได้รับจากการเก็บและการสำรวจด้านเศรษฐกิจสังคม และบริการระบบนิเวศ การสำรวจครัวเรือน และข้อมูลจาก จปฐ. TPMAP และกชช. 2ค ทำให้ทราบถึงข้อมูลที่เป็นปัจจุบันด้านเศรษฐกิจสังคมครัวเรือนที่อยู่ในเขตพื้นที่โครงการฯ ด้านวิถีชีวิต การพึ่งพิงทรัพยากรจากแม่น้ำโขง อาชีพ การปรับตัวและข้อเสนอแนะ และบริการระบบนิเวศ เพื่อนำมาจัดทำตัวชี้วัดที่สำคัญ (ปรับปรุงจาก MEKONG RIVER COMMISSION (2019) แสดงดังตารางที่ 1

ตารางที่ 1 ตัวบ่งชี้แสดงผลกระทบโครงการศึกษาผลกระทบและติดตามตรวจสอบผลกระทบสิ่งแวดล้อมข้ามพรมแดนจากโครงการไฟฟ้าพลังน้ำในแม่น้ำโขงสายประธาน ปีงบประมาณ พ.ศ. 2565

หมวด	ดัชนี	ตัวชี้วัด	แหล่งที่มา
ด้านสังคม	1. ความมั่งคงด้านอาหาร	รายได้	แบบสอบถาม
	1. ความมั่งคงด้านอาหาร	ครัวเรือนที่ทำนา	กชช.2ค
	2. ความมั่งคงด้านน้ำ	ครัวเรือนที่ใช้น้ำประปาตลอดปี	กชช.2ค
	2. ความมั่งคงด้านน้ำ	การใช้น้ำเพื่อการเกษตร	กชช.2ค
	3. การเข้าถึงไฟฟ้า	ครัวเรือนที่มีไฟฟ้าใช้	กชช.2ค
	3. การเข้าถึงไฟฟ้า	ครัวเรือนที่ใช้ไฟฟ้าจากพลังงานทดแทน	กชช.2ค
	4. ความมั่งคงทางเศรษฐกิจ	รายได้หลักโดยเฉลี่ยของครัวเรือนต่อเดือน	แบบสอบถาม
		รายได้รองโดยเฉลี่ยของครัวเรือนต่อเดือน	แบบสอบถาม
		จำนวนสมาชิกในครัวเรือน	แบบสอบถาม
		ครัวเรือนท่านมีหนี้สินในระดับใด	แบบสอบถาม
		ครัวเรือนท่านมีการออมในระดับใด	แบบสอบถาม
ด้านเศรษฐกิจ	1. มูลค่าทางเศรษฐกิจการเกษตร	พื้นที่ทำเกษตรกรรม	แบบสอบถาม
		รายได้จากการเกษตรกรรมโดยเฉลี่ยต่อปี	แบบสอบถาม
		ปริมาณผลผลิต	แบบสอบถาม
		การเจริญเติบโตของพืช	แบบสอบถาม
		จำนวนเกษตรกร	แบบสอบถาม
		ขนาดพื้นที่การเกษตร	แบบสอบถาม
		การใช้ปุ๋ยสารเคมี สารกำจัดศัตรูพืช	แบบสอบถาม
		การใช้ปุ๋ยชีวภาพ	แบบสอบถาม
	2. มูลค่าทางเศรษฐกิจการประมง	จำนวนปลาและสัตว์น้ำที่จับได้ต่อปี	แบบสอบถาม
		รายได้จากการขายปลาและสัตว์น้ำโดยเฉลี่ยต่อปี	แบบสอบถาม
		จำนวนสัตว์น้ำ	แบบสอบถาม
		จำนวนชาวประมง	แบบสอบถาม
	3. มูลค่าทางเศรษฐกิจการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำ	จำนวนปลา/สัตว์น้ำ ต่อปี	แบบสอบถาม
		รายได้จากการขายปลาและสัตว์น้ำจากการเพาะเลี้ยงโดยเฉลี่ยต่อปี	แบบสอบถาม
		จำนวนสัตว์น้ำที่เพาะเลี้ยง	แบบสอบถาม
		จำนวนผู้่เพาะเลี้ยงสัตว์น้ำ	แบบสอบถาม
ด้านสิ่งแวดล้อม	1. คุณภาพดิน	มีปัญหาคุณภาพดิน	กชช.2ค
	2. คุณภาพน้ำ	มีปัญหาคุณภาพน้ำ	กชช.2ค
	3. คุณภาพอากาศ	มีปัญหาคุณภาพอากาศ	กชช.2ค
	4. ภัยพิบัติ	มีปัญหาน้ำท่วม/ดินถล่ม/พายุ	กชช.2ค
		มีปัญหาไฟป่า/หมอกควัน/ควันพิษ	กชช.2ค
		มีปัญหาภัยแล้ง	กชช.2ค

ที่มา : ปรับปรุงจาก MEKONG RIVER COMMISSION (2019)

2. พื้นที่ศึกษา

การศึกษาครอบคลุมพื้นที่เป็นระยะทาง 15 กิโลเมตรจากริมฝั่งแม่น้ำโขงและจุดบรรจบของลำน้ำสาขา ครอบคลุมพื้นที่ 8 จังหวัด ได้แก่ เชียงราย เลย หนองคาย บึงกาฬ นครพนม มุกดาหาร อำนาจเจริญ และอุบลราชธานี

3. การกำหนดขนาดของกลุ่มตัวอย่าง

การสำรวจเก็บข้อมูลด้านเศรษฐกิจสังคมในปี พ.ศ. 2565 ใช้วิธีการสุ่มตัวอย่างรูปแบบเดียวกันกับโครงการศึกษาผลกระทบฯ ปี พ.ศ. 2564 เพื่อให้ข้อมูลสามารถนำมาเปรียบเทียบและเห็นแนวโน้มการเปลี่ยนแปลง

กลุ่มตัวอย่าง

พื้นที่ศึกษาในปี พ.ศ. 2565 มีประชากรเมื่อสิ้นปี พ.ศ. 2564 จำนวน 1,294,317 คน จำนวนบ้าน 418,144 หลังคาเรือน (สำนักงานบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง, 2565) รายละเอียดแสดงดังตารางที่ 7-2

การสำรวจเก็บข้อมูลด้านเศรษฐกิจสังคมในปี พ.ศ. 2565 ใช้วิธีการสุ่มกลุ่มตัวอย่างแบบหลายขั้นตอน (Multi Stage Random Sampling) เนื่องจากประชากรมีขนาดใหญ่ และอยู่อาศัยกระจัดกระจาย

จำนวนครัวเรือนที่ต้องการศึกษามีทั้งหมด 418,144 ครัวเรือน กำหนดความคลาดเคลื่อนของการสุ่มตัวอย่างเท่ากับ .05 โดยการคำนึงถึงความพร้อมด้านเวลา แรงงาน และงบประมาณที่ทำวิจัย เมื่อแทนค่าในสูตรสำหรับกรณีที่ครัวเรือนมีจำนวนแน่นอน จะได้ขนาดของกลุ่มตัวอย่าง ดังนี้

N = 418,144

e = .05

แทนค่าสูตร

n = N / (1 + Ne²)

= 418,144/ (1 + 418,144 (0.05)²)

= 399.62

ฉะนั้น จะใช้กลุ่มตัวอย่างอย่างน้อย 400 ครัวเรือน ขนาดของกลุ่มตัวอย่างแต่ละจังหวัด คำนึงถึงตัวแปรต้น คือ จังหวัด จำนวน 8 จังหวัด ที่สามารถเป็นตัวแทนของแต่ละจังหวัดและเป็นตัวแทนในภาพรวมของทั้ง 8 จังหวัดได้ ดังนั้น จึงใช้เกณฑ์จำนวนครัวเรือนในแต่ละจังหวัดที่กระจายในแต่ละอำเภอเป็นตัวระบุจำนวนกลุ่มตัวอย่างของแต่ละพื้นที่ โดยจังหวัด มีกลุ่มตัวอย่างน้อยกว่า 30 ชุด จะถูกปรับขึ้นให้เป็น 30 ตัวอย่างเพื่อให้เป็นตัวแทนของกลุ่มตัวอย่างที่ยอมรับได้ รายละเอียดการแบ่งกลุ่มตัวอย่างแสดงดังตารางที่ 2

ตารางที่ 2 การกำหนดขนาดของกลุ่มตัวอย่าง
ลำดับ	จังหวัด	อำเภอ	จำนวนประชากร	จำนวนบ้าน (หลังคาเรือน)	จำนวนกลุ่มตัวอย่างครัวเรือน
1	เชียงราย	อ.เชียงแสน	49,181	21,673	20
		อ.เชียงของ	25,184	10,607	10
		อ.เวียงแก่น	37,281	13,418	12
		รวม	111,646	45,698	42
2	เลย	อ.เชียงคาน	38,195	14,168	18
		อ.ปากชม	33,643	11,343	12
		รวม	71,838	25,511	30
3	หนองคาย	อ.ท่าบ่อ	61,250	18,735	17
		อ.เมือง	75,000	24,580	23
		อ.รัตนวาปี	38,057	13,118	12
		อ.โพนพิสัย	95,641	31,934	30
		อ.ศรีเชียงใหม่	23,478	7,449	7
		อ.สังคม	22,318	7,274	6
		รวม	315,744	103,090	95
4	บึงกาฬ	อ.บึงโขงหลง	27,943	8,992	8
		อ.บุ่งคล้า	14,054	4,265	4
		อ.ปากคาด	28,209	9,691	9
		อ.เมือง	58,664	18,867	18
		รวม	128,870	41,815	39
5	นครพนม	อ.บ้านแพง	26,588	8,193	7
		อ.ท่าอุเทน	54,770	15,925	15
		อ.เมือง	117,946	36,560	34
		อ.ธาตุพนม	72,008	22,165	21
		รวม	271,312	82,843	77
6	มุกดาหาร	อ.หว้านใหญ่	19,845	6,354	6
		อ.เมือง	80,009	27,054	25
		อ.ดอนตาล	38,880	11,726	11
		รวม	138,734	45,134	42
7	อำนาจเจริญ	อ.ชานุมาน	38,772	11,726	30
7	อำนาจเจริญ	รวม	38,772	11,726	30
8	อุบลราชธานี	อ.เขมราฐ	31,724	9,139	8
		อ.นาตาล	38,415	11,428	10
		อ.โพธิ์ไทร	44,524	12,033	11
		อ.ศรีเมืองใหม่	66,903	19,482	18
		อ.โขงเจียม	35,835	10,245	9
		รวม	217,401	62,327	56
รวมทั้งหมด			1,294,317	418,144	411

การประเมินและวิเคราะห์ข้อมูลการให้บริการระบบนิเวศของพื้นที่ จะแบ่งออกเป็น 4 ด้าน คือ

1) ด้านการผลิตอาหารหรือเป็นแหล่งอาหาร (Provisioning)

2) ด้านวัฒนธรรม (Cultural)

3) ด้านการควบคุมสภาวะแวดล้อม (Regulating) และ

4) ด้านการสนับสนุน (Supporting)

โดยหัวข้อที่จะประเมินเบื้องต้นในแต่ละด้าน ดังตารางที่ 3 (อ้างอิงจากรายงาน โครงการศึกษาผลกระทบและติดตามตรวจสอบผลกระทบสิ่งแวดล้อมข้ามพรมแดนจากโครงการไฟฟ้าพลังน้ำในแม่น้ำโขงสายประธาน ปีงบประมาณ พ.ศ. 2561)

การประเมินผลและวิเคราะห์ข้อมูลด้านการให้บริการระบบนิเวศของแม่น้ำโขงประกอบด้วยประเด็นการสอบถามดังต่อไปนี้

ด้านการผลิตอาหารหรือเป็นแหล่งอาหาร (Provisioning)

1.1 แหล่งอาหาร

1.2 แหล่งน้ำใช้

1.3 อาหารจากสัตว์น้ำ

1.4 อาหารจากพืชที่เพาะปลูกขึ้น

1.5 พืชที่ขึ้นเองในธรรมชาติ

ด้านวัฒนธรรม ประเพณี วิถีชีวิต (Cultural and Livelihood)

2.1 พื้นที่ท่องเที่ยวตามธรรมชาติ

2.2 การท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์

2.3 การจัดงานเทศกาล / ประเพณี

2.4 รีสอร์ท/โฮมสเตย์

ด้านการควบคุมสภาวะแวดล้อม (Regulating)

3.1 การควบคุมของเสียและสารพิษในพื้นที่

3.2 การกัดเซาะและการสะสมตะกอน

3.3 ความแห้งแล้ง

3.4 น้ำท่วม

ด้านการสนับสนุน (Supporting)

4.1 ความอุดมสมบูรณ์ของดิน

4.2 การรักษาระบบนิเวศ

4. ผลการศึกษา

ข้อมูลความคิดเห็นผลกระทบด้านบริการระบบนิเวศของการเปลี่ยนแปลงของแม่น้ำโขง ผลกระทบด้านบริการระบบนิเวศของการเปลี่ยนแปลงของแม่น้ำโขง การให้บริการระบบนิเวศด้านแหล่งอาหาร (Provisioning) การให้บริการระบบนิเวศด้านคุณค่าทางวัฒนธรรม (Cultural) การให้บริการระบบนิเวศด้านการควบคุมสภาพแวดล้อม (Regulating) การให้บริการระบบนิเวศด้านการสนับสนุน (Supporting) อยู่ในระดับมากทั้งหมด ดังรายละเอียดข้อมูลความคิดเห็นผลกระทบด้านบริการระบบนิเวศของการเปลี่ยนแปลงของแม่น้ำโขง ดังนี้

ตารางที่ 3 ผลกระทบด้านบริการระบบนิเวศของการเปลี่ยนแปลงของแม่น้ำโขง

ผลกระทบด้านบริการระบบนิเวศของการเปลี่ยนแปลงของแม่น้ำโขง	ค่าเฉลี่ย	S.D.	ระดับความคิดเห็น
1. การให้บริการระบบนิเวศด้านแหล่งอาหาร (Provisioning) 1) แหล่งน้ำใช้ 2) อาหารจากสัตว์น้ำ 3) อาหารจากพืชที่เพาะปลูกขึ้น 4) อาหารจากพืชที่ขึ้นเองในธรรมชาติ	4.07 4.15 4.15 4.03 3.94	0.68 0.79 0.74 0.81 0.97	มาก มาก มาก มาก มาก
2. การให้บริการระบบนิเวศด้านคุณค่าทางวัฒนธรรม (Cultural) 1) พื้นที่ท่องเที่ยวตามธรรมชาติ 2) การท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ 3) การจัดงานเทศกาล / ประเพณี 4) รีสอร์ท/โฮมสเตย์/ที่พักต่าง ๆ 5) คุณค่าทางจิตใจและความเชื่อ 6) การศึกษาวิจัย/เรียนรู้ในพื้นที่	4.04 4.23 4.18 4.19 3.72 4.07 3.86	0.66 0.78 0.82 0.72 0.92 0.84 0.81	มาก มาก มาก มาก มาก มาก มาก
3. การให้บริการระบบนิเวศด้านการควบคุมสภาพแวดล้อม (Regulating) 1) การควบคุมของเสียและสารพิษในพื้นที่ 2) การกัดเซาะและการสะสมตะกอน 3) ความแห้งแล้ง 4) น้ำท่วม	3.82 4.00 3.87 3.85 3.56	0.73 0.87 0.80 0.84 1.02	มาก มาก มาก มาก มาก
4. การให้บริการระบบนิเวศด้านการสนับสนุน (Supporting) 1) ความอุดมสมบูรณ์ของดิน 2) การทำให้เกิดวัฎจักรของอาหาร 3) การเป็นแหล่งที่อยู่ของสัตว์วัยอ่อน	4.02 4.20 4.21 4.19	0.61 0.85 0.83 0.88	มาก มาก มาก มาก

ผลกระทบด้านบริการระบบนิเวศของการเปลี่ยนแปลงของแม่น้ำโขง

ค่าเฉลี่ย

S.D.

ระดับความคิดเห็น

1. การให้บริการระบบนิเวศด้านแหล่งอาหาร (Provisioning)

1) แหล่งน้ำใช้

2) อาหารจากสัตว์น้ำ

3) อาหารจากพืชที่เพาะปลูกขึ้น

4) อาหารจากพืชที่ขึ้นเองในธรรมชาติ

4.07

4.15

4.03

3.94

0.68

0.79

0.74

0.81

0.97

มาก

2. การให้บริการระบบนิเวศด้านคุณค่าทางวัฒนธรรม (Cultural)

1) พื้นที่ท่องเที่ยวตามธรรมชาติ

2) การท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์

3) การจัดงานเทศกาล / ประเพณี

4) รีสอร์ท/โฮมสเตย์/ที่พักต่าง ๆ

5) คุณค่าทางจิตใจและความเชื่อ

6) การศึกษาวิจัย/เรียนรู้ในพื้นที่

4.04

4.23

4.18

4.19

3.72

4.07

3.86

0.66

0.78

0.82

0.72

0.92

0.84

0.81

มาก

3. การให้บริการระบบนิเวศด้านการควบคุมสภาพแวดล้อม (Regulating)

1) การควบคุมของเสียและสารพิษในพื้นที่

2) การกัดเซาะและการสะสมตะกอน

3) ความแห้งแล้ง

4) น้ำท่วม

3.82

4.00

3.87

3.85

3.56

0.73

0.87

0.80

0.84

1.02

มาก

4. การให้บริการระบบนิเวศด้านการสนับสนุน (Supporting)

1) ความอุดมสมบูรณ์ของดิน

2) การทำให้เกิดวัฎจักรของอาหาร

3) การเป็นแหล่งที่อยู่ของสัตว์วัยอ่อน

4.02

4.20

4.21

4.19

0.61

0.85

0.83

0.88

มาก