ข้อมูลด้านสัณฐานของตลิ่งริมน้ำ ปี 2564

ด้านกายภาพ >> ข้อมูลด้านสัณฐานของตลิ่งริมน้ำ >> ปี 2564

ผลการศึกษา

          ผลการศึกษาแม่น้ำโขงสายประธาน พบว่า บริเวณเกิดการเพิ่มขึ้นและลดลงของพื้นที่ตลิ่งเป็นช่วงที่ลำน้ำมีลักษณะโค้ง ซึ่งบริเวณลำน้ำที่มีลักษณะโค้งนั้น กระแสน้ำที่ปะทะกับตลิ่งด้านหนึ่งจะทำให้เกิดการกัดเซาะ และเกิดการตกสะสมในตลิ่งฝั่งตรงข้ามแทน ซึ่งการลดลงของพื้นที่ตลิ่ง พบว่า บริเวณจังหวัดเลยเกิดการลดลงของพื้นที่ตลิ่งมากที่สุดโดยจุดที่เกิดการลดลงของตลิ่งมากที่สุด คือ บริเวณอำเภอปากชม จังหวัดเลย ซึ่งลำน้ำบริเวณดังกล่าวมีลักษณะโค้งเข้ามาทางฝั่งประเทศไทยทำให้กระแสน้ำปะทะกับตลิ่งฝั่งประเทศไทย เนื่องด้วยร่องน้ำลึกอยู่ใกล้กับตลิ่งฝั่งประเทศไทย โดยความเร็วและความแรงของกระแสน้ำของลำน้ำจะสัมพันธ์กับความลึก และความเร็วและความแรงนี้จะลดลงไปตามตลิ่งด้านข้าง ดังนั้น จึงเป็นผลให้กระแสน้ำที่ปะทะตลิ่งฝั่งประเทศไทยมีความเชี่ยว รวมทั้งตลิ่งบริเวณส่วนดังกล่าวเป็นตะกอนดิน กรวด และทราย อยู่บนท้องน้ำที่เป็นหิน จึงเป็นผลให้เกิดการกัดเซาะขึ้น นอกจากนั้น กิจกรรมการดูดทรายในแม่น้ำโขงสายประธานก็เป็นอีกสาเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดการลดลงของพื้นที่ตลิ่ง โดยจากข้อมูลในรายงาน MRC Information & Knowledge Information Program (IKMP) & World Widelife Fund for Nature (WWF): Summary report of decision support for generating sustainable hydropower in the Mekong basin ได้สรุปผลการศึกษาว่าการดูดทรายทำให้ลำน้ำมีความลึกมากขึ้น โดยความลึกที่มากขึ้นทำให้ระดับน้ำเปลี่ยนแปลง เพิ่มความเร็วของกระแสน้ำ ซึ่งทำให้เกิดการกัดเซาะตลิ่ง

          ในส่วนของการเพิ่มขึ้นของพื้นที่ตลิ่ง พบว่า บริเวณจังหวัดอุบลราชธานีเกิดการเพิ่มขึ้นของพื้นที่ตลิ่งมากที่สุด โดยแม่น้ำโขงสายประธานในช่วงของจังหวัดอุบลราชธานี มีความกว้างของลำน้ำ 400-2,000 เมตร และมีเกาะแก่งหินจำนวนมาก ทำให้มีพื้นที่ในการตกสะสมของตะกอน ซึ่งตะกอนมีการตกสะสมบนพื้นท้องของลำน้ำ ตามแก่งหรือกลุ่มหิน และร่องและหลุมของพื้นหินในลำน้ำ โดยมีลักษณะเป็นตะกอนท้องน้ำ กลุ่มตะกอนแท่งยาว และเกาะ อ้างอิงจากรายงาน Large Rivers: Geomorphology and Management (The Mekong River: Morphology, Evolution, Management) โดย Avijit Gupta และปริมาณตะกอนในช่วงจังหวัดอุบลราชธานีจะมากกว่าจังหวัดอื่นที่อยู่ริมฝั่งแม่น้ำโขงสายประธานในบริเวณต้นน้ำ ซึ่งสอดคล้องกับผลการศึกษาในรายงาน IKMP Discharge and sediment monitoring program review, recommendations and data analysis, Part 1: Program review & recommendations ในปี พ.ศ. 2554 พบว่า 3 สถานีบริเวณต้นน้ำ ได้แก่ เชียงแสน หลวงพระบาง เชียงคาน มีปริมาณตะกอน 13 ถึง 26 ล้านตัน/ปี และบริเวณท้ายน้ำ พบปริมาณตะกอนสูง โดยพบที่สถานีมุกดาหาร (107 ล้านตัน/ปี) และสถานีโขงเจียม (166 ล้านตัน/ปี)

          นอกจากนี้ จากการทบทวนรายงาน Preliminary Results of the Rapid Assessment on transboundary impacts caused by rapid water fluctuation for the Proposed Sanakham Hydropower Project (Sediment Transport and River Geomorphology) ซึ่งผลการศึกษา พบว่า การเปลี่ยนแปลงของปริมาณตะกอนพัดพามีผลต่อลักษณะธรณีสัณฐานของท้องน้ำ โดยท้องน้ำของทั้งฝั่งประเทศไทยและฝั่ง สปป.ลาว บริเวณเชียงคาน
ในระหว่างปี พ.ศ. 2561-2563 มีความลึกมากกว่าในปี พ.ศ. 2552 ซึ่งมีสาเหตุจากการตัดตะกอนบริเวณต้นน้ำ การดูดทราย และการเปลี่ยนแปลงด้านอุทกวิทยา

          อย่างไรก็ตาม มีหลายปัจจัยที่คาดว่าเป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดการเพิ่มขึ้นและลดลงของพื้นที่ตลิ่ง ได้แก่ สภาพทางธรณีสัณฐานของลำน้ำ ลักษณะทางธรณีวิทยาของพื้นท้องและตลิ่งของลำน้ำ การลดลงของ
ปริมาณตะกอน ความรุนแรงของการเปลี่ยนแปลงสภาพการไหลของน้ำ ความผันผวนของระดับน้ำ กิจกรรมการใช้ประโยชน์ของมนุษย์ (การดูดทราย) รวมทั้งการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ตารางที่ 1 พื้นที่ของแต่ละจังหวัดจำแนกตามช่วงทางธรณีวิทยาของแม่น้ำโขงสายประธาน
จังหวัด	ส่วนที่	พื้นท้อง ของลำน้ำ	ตลิ่ง ของลำน้ำ	ความลาดเอียงเฉลี่ย	ความยาว (กม.)	ความกว้าง (ม.)	ความลึกของ การไหลต่ำ (เมตร)	การเปลี่ยนแปลง ตามฤดูกาล (เมตร)	พื้นที่ตลิ่งลดลง (ตร.กม.) 3/	พื้นที่ตลิ่งเพิ่มขึ้น (ตร.กม.) 3/
เชียงราย	1 1/	ตะกอนดิน กรวด และทราย (บาง)	–	20 ซม./กม.	53	–	–	–	0.57	1.15
	2 1/	หิน	–	20 ซม./กม.	22	–	–	–
	3 1/	ตะกอนดิน กรวด และทราย (บาง)	–	20 ซม./กม.	24	–	–	–
สปป.ลาว (เขตประเทศไทย ถึงหลวงพระบาง)	4 1/	หิน	–	20 ซม./กม.	258	–	–	–	–	–
	5 1/	ตะกอนดิน กรวด และทราย (บาง)	–	10-15 ซม./กม.	44	–	–	–
สปป.ลาว (หลวงพระบาง ถึงเขตประเทศไทย)	6 1/	หิน	–	20 ซม./กม.	115	–	–	–
	7 1/	หิน	–	20 ซม./กม.	31	–	–	–
	8 1/	หิน	–	20 ซม./กม.	54	–	–	–
	9 1/	ตะกอนดิน กรวด และทราย (บาง)	–	10-15 ซม./กม.	37	–	–	–
	10 1/	หิน	–	20 ซม./กม.	26	–	–	–
เลย	11 1/	ตะกอนดิน กรวด และทราย (บาง)	–	20 ซม./กม.	19	–	–	–	1.69	0.39
	12 1/	หิน	–	20 ซม./กม.	76	–	–	–
หนองคาย	13 1/	ตะกอนดิน กรวด และทราย (บาง)	–	20 ซม./กม.	22	–	–	–	1.32	1.37
	14 1/	หิน	–	20 ซม./กม.	9	–	–	–
	15 1/	ตะกอนดิน กรวด และทราย (หนา)	–	10 ซม./กม.	148	–	–	–
บึงกาฬ	16 (2a) 2/	ตะกอนดิน กรวด และทราย	ตะกอนดิน กรวด และทราย	0.0001	100	800-1,300	~3	13	1.58	0.42
นครพนม	17 (2b) 2/	ตะกอนดิน กรวด และทราย	ตะกอนดิน กรวด และทราย	0.00006	400	2,000	<5	12-14	1.35	0.24
มุกดาหาร									0.19	0.32
อำนาจเจริญ	18 (3 )2/	หิน	ตะกอนดิน กรวด และทราย อยู่บนพื้นหิน	0.0002	200	400-2,000	ไม่มีค่าที่แน่นอน	20	0.001	0.38
อุบลราชธานี									0.03	3.75

 

หมายเหตุ:	พื้นท้องน้ำเป็นหิน (bedrock river)
	พื้นท้องน้ำเป็นตะกอนดิน กรวด และทราย (alluvial river)
ที่มา:	1/ รายงาน Mekong Learning from Rhone : An Exchange Visit Report โดย MRC และ CNR (พ.ศ. 2561)
	2/ รายงาน Large Rivers: Geomorphology and Management (The Mekong River: Morphology, Evolution, Management) โดย Avijit Gupta (พ.ศ. 2550)
	3/  ผลการศึกษาในปีงบประมาณ พ.ศ. 2564

สรุปภาพรวมการเปลี่ยนแปลงพื้นที่ตลิ่งแม่น้ำโขงสายประธานของประเทศไทย

       การเปลี่ยนแปลงพื้นที่ตลิ่ง มีรายละเอียดแตกต่างกันไปตามตำแหน่งของพื้นที่ในแต่ละจังหวัดริมฝั่งแม่น้ำโขงสายประธาน แต่โดยสรุปในภาพรวมการเปลี่ยนแปลงทั้งประเทศแล้ว เมื่อรวมขนาดของพื้นที่ที่มีการเปลี่ยนแปลงของตลิ่งทั้งหมดของ  8 จังหวัดริมฝั่งแม่น้ำโขงสายประธานของประเทศไทย โดยเปรียบเทียบกันระหว่างปี พ.ศ. 2561-2564  ขนาดของพื้นที่ตลิ่งที่มีการเปลี่ยนแปลงมีทั้งลดลงและเพิ่มขึ้นนั้น พบว่า มีการสูญเสียของพื้นที่ตลิ่งมากกว่าได้เพิ่มขึ้นในระหว่างปี พ.ศ. 2561-2563 โดยสูญเสียพื้นที่ตลิ่งมากที่สุด 36.58 ตารางกิโลเมตรในปี พ.ศ. 2563 ในขณะที่ได้พื้นที่ตลิ่งเพิ่มน้อยที่สุด 1.92 ตารางกิโลเมตร ในปี พ.ศ. 2563 แต่ในปี พ.ศ. 2564 มีการได้พื้นที่ตลิ่งเพิ่มขึ้นมากกว่าการสูญเสียพื้นที่ตลิ่ง ซึ่งได้พื้นที่ตลิ่งเพิ่มขึ้นมา 8.02 ตารางกิโลเมตร ในขณะที่สูญเสียพื้นที่ตลิ่ง 6.74 ตารางกิโลเมตร แสดงดังรูปที่ 4-7 สภาพที่พบนี้ คาดการณ์สาเหตุได้หลายปัจจัย ทั้งสภาพทางธรณีสัณฐานของลำน้ำ ลักษณะทางธรณีสัณฐานของพื้นท้องและตลิ่งของลำน้ำ การลดลงของปริมาณตะกอน ความรุนแรงของการเปลี่ยนแปลงสภาพการไหลของน้ำและความผันผวนของระดับน้ำในแม่น้ำโขงสายประธาน กิจกรรมการใช้ประโยชน์ของมนุษย์ รวมทั้งการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ล้วนมีผลต่อการเปลี่ยนแปลงพื้นที่ตลิ่งแม่น้ำโขงสายประธาน

รูปที่ 1 การเปลี่ยนแปลงพื้นที่ตลิ่งแม่น้ำโขงสายประธานของประเทศไทย ระหว่างปี พ.ศ. 2561-2564