บริการของระบบนิเวศ (Ecosystem service) คือ แนวคิดในการผสมผสานระหว่างประโยชน์ที่มนุษย์ได้รับจากทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม หรือระบบนิเวศ และทำให้มนุษย์มีชีวิตและความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น จากรายงาน IUCN (2008) สรุปได้ว่าบริการของระบบนิเวศสามารถจำแนกออกได้เป็น 4 ส่วน คือ ด้านการเป็นแหล่งผลิต (Provisioning) ด้านการควบคุม (Regulation) ด้านวัฒนธรรม (Cultural)และด้านการสนับสนุน (Supporting)

1. พื้นที่ศึกษา
พื้นที่ศึกษาที่เป็นตัวแทนการให้บริการระบบนิเวศด้านต่างๆ ทั้ง 4 ด้านดังกล่าว ซึ่งตั้งอยู่ในพื้นที่ศึกษาเดิมที่อยู่ติดกับแม่น้ำโขง
2. ขั้นตอนการศึกษา

พิจารณาคัดเลือกพื้นที่ศึกษาการบริการระบบนิเวศเบื้องต้น เพื่อใช้เป็นพื้นที่ศึกษาต้นแบบด้านการบริการระบบนิเวศ ก่อนที่จะขยายไปยังพื้นที่ที่มีความสำคัญอื่นๆ ต่อไปในอนาคต และพัฒนาเครื่องมือการศึกษาการให้บริการระบบนิเวศให้มีความครบถ้วน สมบูรณ์เหมาะสมกับบริบทในพื้นที่และผลกระทบที่อาจเกิดขึ้น โดยกำหนดเกณฑ์การคัดเลือกพื้นที่ดังนี้

1. พื้นที่ซึ่งอยู่ในส่วนของแม่น้ำโขงตอนบนของประเทศไทย ใกล้กับการพัฒนาเขื่อนไฟฟ้าในแม่น้ำโขงสายประธาน และคาดว่าเป็นพื้นที่มีแนวโน้มได้รับความเสี่ยงจากผลกระทบข้ามพรมแดน
2. พื้นที่ซึ่งมีประชาชน ชุมชนหนาแน่นและพื่งพาการใช้ประโยชน์จากการให้บริการระบบนิเวศของแม่น้ำโขงโดยตรงและมีนัยสำคัญ
3. พื้นที่ที่มีความสำคัญด้านการบริการของระบบนิเวศที่ซ้ำกันหลายๆ ด้าน และเป็นพื้นที่ที่อยู่ใกล้กับเขื่อนไซยะบุรีมากที่สุดก่อน

รูปที่ 1 แนวทางการศึกษาด้านการบริการระบบนิเวศในปี พ.ศ. 2562

3. ผลการศึกษา
ตารางที่ 1 ผลการประเมินพื้นที่ศึกษาด้านการบริการระบบนิเวศในปี พ.ศ. 2562

สรุปตัวแทนพื้นที่ศึกษาด้านการบริการระบบนิเวศ โดยทำการสำรวจด้านบริการระบบนิเวศในทุกๆ ด้านใน 3 พื้นที่ ได้แก่ 1) อ.เชียงคาน จ.เลย 2) อ.ท่าอุเทน จ.นครพนม และ 3) อ.สังคม จ.หนองคาย ทั้งนี้ ได้กำหนดจำนวนกลุ่มตัวอย่างแต่ละพื้นที่ ดังตารางที่ 2

ตารางที่ 2 กลุ่มตัวอย่างการสัมภาษณ์ข้อมูลด้านการให้บริการระบบนิเวศ (Ecosystem Service) ปี พ.ศ. 2562

หมายเหตุ : จำนวนตัวอย่างอาจเปลี่ยนแปลงตามกลุ่มตัวอย่างในพื้นที่ศึกษาที่คัดเลือก

ประธานเครือข่ายภาคประชาสังคมเฝ้าระวัง การเปลี่ยนแปลงแม่น้ำโขงจังหวัดเลย	เกษตรอำเภอเชียงคาน
ผู้นำหมู่บ้าน	ผู้นำหมู่บ้าน
การสัมภาษณ์เชิงลึก
การสัมภาษณ์ข้อมูลด้วยแบบสอบถาม กลุ่มครัวเรือน

รูปที่ 2 บรรยากาศการสำรวจข้อมูลด้านการให้บริการระบบนิเวศในพื้นที่จังหวัดเลย

3.1. การวิเคราะห์เชิงพื้นที่

สมมุติฐานจากการประเมินเบื้องต้นที่กำหนดให้อำเภอสังคม จังหวัดหนองคาย เป็นพื้นที่ตัวแทนความเสี่ยงด้านการสนับสนุน (Supporting) มีความคลาดเคลื่อน เพราะเนื่องจากผลการลงพื้นที่เก็บข้อมูลพบว่าค่าร้อยละความสำคัญระดับสูงของการบริการระบบนิเวศด้านการสนับสนุนต่ำกว่าอำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย และอำเภอท่าอุเทน จังหวัดนครพนม แต่ก็ต่ำกว่าเพียงเล็กน้อย และหากพิจารณาร้อยละความสำคัญระดับสูงร่วมกับระดับกลาง (12.8% + 78.9%) ของอำเภอสังคม จังหวัดหนองคาย ก็จะพบว่ามีค่าสูงกว่าอำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย และอำเภอท่าอุเทน จังหวัดนครพนม จึงนับว่าผลการศึกษามีความสอดคล้องกับสมมติฐานการประเมินพื้นที่ศึกษา และการกำหนดพื้นที่ตัวแทน ดังตารางที่ 3

ตารางที่ 3 การเปรียบเทียบสมมติฐานการคัดเลือกพื้นที่ศึกษาแต่ละด้านกับความคิดเห็นของประชาชนในแต่ละพื้นที่

ประเด็นความสำคัญที่มีความสำคัญระดับสูง และระดับกลางส่วนใหญ่เป็นไปตามสมมติฐานที่เคยมีการศึกษาในประเด็นต่างๆ ไว้ก่อนหน้านี้ หรืออยู่ในระดับสูงถึงปานกลางในบางประเด็น แต่จากผลการศึกษาในบางพื้นที่ พบว่า ประชาชนยังให้ความสำคัญต่อประเด็นด้านความเป็นอยู่ การทำมาหากินในชีวิตประจำวัน โดยเฉพาะด้านแหล่งอาหาร (Provisioning) : เกษตรกรรมและพื้นที่เพาะปลูก มากกว่าอีก 3 ด้านที่เหลือ คือ ด้านคุณค่าของวัฒนธรรม (Cultural) ด้านการควบคุมสภาพแวดล้อม (Regulating) และด้านการสนับสนุน (Supporting) จึงทำให้เกิดความไม่สอดคล้องในบางประเด็น ทั้งนี้การให้บริการระบบนิเวศด้านแหล่งอาหาร (Provisioning) : ด้านประมง ประชาชนอำเภอเชียงคาน และอำเภอสังคมยังให้ความคิดเห็นคิดเห็นต่อความสำคัญในด้านนี้ต่ำกว่าที่ควรจะเป็นเมื่อเทียบกับทรัพยากรประมงที่มีอยู่ในพื้นที่ ดังนั้นในการศึกษาครั้งต่อไปอาจเพิ่มข้อคำถามที่เกี่ยวข้องกับการใช้ประโยชน์และบริการระบบนิเวศด้านประมงให้มากขึ้นทั้งทางตรงและทางอ้อม

3.2. การวิเคราะห์ความเสี่ยงด้านภัยคุกคาม