• ปริมาณน้ำและความผันผวนของน้ำหลังการสร้างเขื่อนไซยะบุรีส่งผลกระทบในบริเวณอำเภอเชียงคานและจังหวัดหนองคายอย่างมาก เสนอให้มีมาตรการเยียวยาผลกระทบที่เกิดขึ้น โดยในช่วงเทศกาลสงกรานต์จะมีการปล่อยน้ำจากเขื่อนมาที่จังหวัดอุบลราชธานีในทุกปี ซึ่งส่งผลกระทบต่อการท่องเที่ยวหาด เกาะแก่ง ทำให้รายได้จากการท่องเที่ยวลดลง

• จากการศึกษามาตลอด 9 ปี ผลกระทบที่เกิดจากการสร้างเขื่อนค่อนข้างชัดเจน เห็นควรนำข้อมูลที่ได้จากการศึกษาไปเสนอในระดับพื้นที่ ระดับตำบล เพื่อรับฟังและสะท้อนความคิดเห็นจากชุมชนรวมกับฝ่ายวิชาการ เพื่อนำไปสู่การเยียวยาผลกระทบ
• ระดับน้ำที่ขึ้น-ลงอย่างผิดปกติ อาจมาจากหลายสาเหตุ ซึ่งผลกระทบส่วนใหญ่มากจากการสร้างเขื่อนจึงเสนอแนะให้หยุดการดำเนินการเขื่อน 5 ปี เพื่อศึกษาความแตกต่างของข้อมูลระหว่างขณะเขื่อนดำเนินการและหยุดดำเนินการ และอาจกำหนดเรื่องนี้ใน TOR ของปีการศึกษาถัดไป

• เสนอให้เผยแพร่ข้อมูลผลการศึกษาไปสู่ประชาชนในพื้นที่ (เครือข่ายผู้ใช้น้ำในพื้นที่) และรับฟังความคิดเห็นจากทุกฝ่าย เพื่อให้มีแผนการทำงานและเกิดกลไกการทำงานร่วมกัน

• การจัดเวทีแลกเปลี่ยนความคิดเห็น 2 ครั้ง สำหรับเครือข่ายทั้ง 8 จังหวัด อาจไม่เพียงพอ และควรเชิญหน่วยงานราชการมาเข้าร่วมด้วย นอกจากนี้ทาง สทนช. ควรมาประสานจัดประชุมในทุกจังหวัด (8 จังหวัด) เพื่อให้คนในพื้นที่ได้รับทราบถึงการทำงานของเครือข่ายภาคประชาสังคม

• ปริมาณน้ำและความผันผวนของน้ำหลังการสร้างเขื่อนไซยะบุรีส่งผลกระทบในบริเวณอำเภอเชียงคานและจังหวัดหนองคายอย่างมาก เสนอให้มีมาตรการเยียวยาผลกระทบที่เกิดขึ้น โดยในช่วงเทศกาลสงกรานต์จะมีการปล่อยน้ำจากเขื่อนมาที่จังหวัดอุบลราชธานีในทุกปี ซึ่งส่งผลกระทบต่อการท่องเที่ยวหาด เกาะแก่ง ทำให้รายได้จากการท่องเที่ยวลดลง
  

• จากการศึกษาที่พบว่าปริมาณน้ำเพิ่มขึ้นในช่วงหน้าแล้ง ส่งผลกระทบต่อร้านค้าในพื้นที่ท่องเที่ยวหาด เกาะแก่ง (ด้านเศรษฐกิจสังคม) เสนอแนะให้ศึกษาว่ามีความเสียหายเกิดขึ้นเท่าไร และจะชดเชยเพื่อเยียวยาอย่างไร
  

• เสนอให้ศึกษาระบบนิเวศที่เหมาะสมกับปลาในแม่น้ำโขง ในการอยู่อาศัย วางไข่ หรือแหล่งอนุบาลตัวอ่อน โดยเฉพาะอย่างยิ่งการระบุว่าปลาแต่ละชนิดเหมาะสมกับระบบนิเวศแบบใด ซึ่งในปัจจุบันนี้ยังไม่มีงานวิจัยที่ระบุชัดเจน

โครงการศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาผลกระทบข้ามพรมแดน แต่จากการศึกษาพบว่ามีหลายปัจจัยที่ส่งผลกระทบต่อแม่น้ำโขง มิใช่เกิดจากการสร้างเขื่อนเพียงอย่างเดียว อันเกิดจากบริบททางสังคมที่เปลี่ยนแปลงไป ทางที่ปรึกษาจะรวบรวมและทบทวนข้อมูลทุติยภูมิให้เจาะจงมากยิ่งขึ้น เพื่อนำมาวิเคราะห์เพื่อหาข้อมูลและปัจจัยสำคัญที่ส่งผลกระทบต่อการเปลี่ยนแปลงของแม่น้ำโขงสายประธานต่อไป

• ปริมาณปลาในปี พ.ศ. 2561-2563 ลดลง 20% และในปี พ.ศ. 2563-2565 ลดลงมากถึง 80% ซึ่งมีสาเหตุมาจากเรื่องปริมาณน้ำขึ้น-ลงที่ผิดปกติ ส่งผลให้ปลาปรับตัวไม่ได้ จึงกระจายไปตามแหล่งอื่น ๆ นอกจากนี้ มีวิธีการจับสัตว์น้ำที่ผิดธรรมชาติ ได้แก่ การระเบิดปลา การใช้กระแสไฟฟ้าแรงดันสูง ของทั้งทาง สปป.ลาว และประเทศไทย ซึ่งเหตุผลทั้งหมดนี้ล้วนทำลายระบบนิเวศของสัตว์น้ำในแม่น้ำโขง

• ในช่วงสงกรานต์เป็นช่วงที่มีการผลิตไฟฟ้าค่อนข้างสูงตามความต้องการใช้ไฟฟ้า ทำให้มีการระบายน้ำเพื่อผลิตไฟฟ้าสูงขึ้น ซึ่งส่งผลกระทบต่อประเพณีสงกรานต์ของคนลุ่มน้ำโขง บ่งชี้ถึงการได้รับประโยชน์ของบริษัทและการเสียประโยชน์ของประชาชนอย่างชัดเจน แต่ไม่ทราบว่าเสียหายเท่าไร

• ผลกระทบที่เกิดขึ้น เช่น การไหลของน้ำ ปริมาณปลา ระบบนิเวศ และการพังของตลิ่ง ไม่ได้มีสาเหตุมาจากการสร้างเขื่อนเพียงอย่างเดียว โดยอาจเป็นเรื่องวัฏจักรตามธรรมชาติ ดังนั้น ควรศึกษาให้ครบทุกมิติ โดยด้านที่ได้รับผลกระทบมากที่สุด คือ ด้านประมง ความผันผวนของน้ำ และเกษตรริมฝั่ง ซึ่งผลกระทบที่เกิดขึ้นอาจมาจากฝีมือมนุษย์ด้วย ส่วนในเรื่องของปลา ตามธรรมชาติแล้วปลาจะเดินทางจากบริเวณที่มีน้ำน้อยไปยังน้ำเยอะ ซึ่งเขื่อนกั้นทางสัญจรของปลา ดังนั้น เขื่อนต้องดำเนินการก่อสร้างให้ได้มาตรฐานเทียบเท่าเขื่อนไซยะบุรีที่บริเวณใต้เขื่อนมีลิฟต์ปลา อย่างไรก็ตาม ถึงแม้ว่าเขื่อนไซยะบุรีจะแจ้งว่ามีการรักษาระดับน้ำให้คงที่ แต่โดยเท็จจริงแล้วอาจจะไม่สามารถควบคุมได้ 100%
  เสนอให้ผู้นำหมู่บ้านสำรวจครัวเรือนด้านเศรษฐกิจสังคมของหมู่บ้านที่อยู่ริมแม่น้ำโขง เพื่อให้สะท้อนข้อมูลที่แท้จริง และเกิดการประสานงานระหว่างภาครัฐและชุมชน

• จากการสร้างเขื่อนเพื่อผลิตกระแสไฟฟ้า ในช่วงมีการผลิตกระแสไฟฟ้า น้ำที่ระบายจากเขื่อนจะไหลค่อนข้างเร็ว ทำให้ปลาที่อยู่บริเวณนั้นไม่สามารถปรับตัวได้ โดยอาจหลบเข้าไปในลำน้ำสาขาเพื่อพักอาศัย

• ในด้านคุณภาพน้ำตลอดลำน้ำโขง อาจมีโรงงานอุตสาหกรรมที่มีการปล่อยสารอันตรายอุบัติใหม่ ซึ่งสามารถปนเปื้อนต่อสิ่งมีชีวิตได้ และทางผู้แทนเครือข่ายภาคประชาสังคมจังหวัดนครพนม เสนอให้ทาง สทนช. ประสานกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อหารือเชิงนโยบาย เรื่องงบประมาณในการติดตามตรวจสอบสารอันตรายอุบัติใหม่

ดร.รัชนี นามมาตย์  และนายอภิชาติ หงษาวงษ์

4) ข้อเสนอต่อแผนการลงพื้นที่ภาคสนามและการเก็บแบบสอบถามด้านเศรษฐกิจ-สังคม

• เสนอแนะว่าในการเก็บข้อมูลโดยใช้แบบสอบถาม SIMVA ศัพท์และประโยคที่ใช้มีความเป็นวิชาการมากเกินไป ส่งผลให้ผู้ตอบไม่เข้าใจคำถาม ดังนั้น หากมีภาษาอังกฤษควรมีคำอธิบายภาษาไทยไว้ด้วย 

ที่ปรึกษารับทราบข้อเสนอแนะ และจะนำไปปรับปรุงแบบสอบถามต่อไป

• เสนอแนะเกี่ยวกับการลงพื้นที่เก็บตัวอย่างปลาในเดือนตุลาคม พ.ศ. 2566 โดยเสนอให้ที่ปรึกษาเลื่อนการเก็บตัวอย่างปลา ครั้งที่ 1 ไปในช่วงเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2566 เนื่องจากช่วงเดือนตุลาคม พ.ศ. 2566 เป็นช่วงที่ระดับน้ำในแม่น้ำโขงสายประธานค่อนข้างสูง ซึ่งจะไม่สะดวกในการเก็บตัวอย่างปลาและเก็บข้อมูลความหลากหลายทางชีวภาพของปลา ดังนั้น การเก็บตัวอย่างปลาครั้งที่ 2 จึงต้องเลื่อนไปในช่วงเดือนมีนาคม พ.ศ. 2567 ตามลำดับ 

ที่ปรึกษารับทราบข้อเสนอแนะ และเลื่อนการเก็บตัวอย่างปลาครั้งที่ 1 เป็นระหว่างวันที่ 7-17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2566